Μυνήματα από...ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΟΤΑΜΙ
Σπουδαιότερος από τους χορούς του
Πόντου είναι ο Πυρρίχιος Χορός (χορός της φωτιάς), που αποτελεί
αρχαιοελληνική πολιτισμική κληρονομιά. Τον χόρεψαν οι
Κουρήτες οι
Αθηναίοι στα Παναθήναια και οι
Λάκωνες στα Διοσκούρεια.
Οι Έλληνες του Πόντου τον διατήρησαν ζωντανό
έως τις μέρες μας, και είναι
οι μόνοι , προς τιμή τους.
Ο Πυρρίχιός είναι οπωσδήποτε
πολεμικός χορος και χορεύονταν με όπλα. Ο Αριστοφάνης(450-388 π.Χ) αναφέρει ότι αυτός ο χορός ήταν στρατιωτικός και ένοπλος, ο δε Πλατων (427-347 π.Χ.) περιγράφει τον Πυρρίχιο ως πολεμικό χορό με φάσεις άμυνας και επίθεσης και με τους χορευτές παρατεταμένους με τα όπλα τους σε στρατιωτική διάταξη. Ο Όμηρος τον θεωρούσε ως ένα από τους σπουδαιότερους χορούς.
Οι γρήγορες κινήσεις του σώματος, η σύσφιξη των χορευτών μεταξύ τους, η βίαια στροφή των ποδιών στο δάπεδο, οι συσπάσεις των μυών του σώματος, ο ενθουσιασμός που καταλαμβάνει τους θεατές όταν βλέπουν τους χορευτές, όλα αυτά προσδίδουν αίγλη και πρωτοτυπία στο χορευτικό αυτό σύμπλεγμα.
Κάτι που είχαν κοινό οι Πόντιοι και οι Θρακιώτες ήταν ο Πυρρίχιος Χορός, μόνο που στην πορεία των αιώνων οι Πόντιοι συνέχισαν και διατήρησαν αυτόν τον χορό, ενώ οι Θρακιώτες τον έχουν μόνον ως ανάμνηση.
Ο Ξενοφών δίνει την πληροφορία στην «Κύρου Ανάβασής», οτι σε μια γιορτή που διοργάνωσε ο στρατός των Μυρίων, όταν βρισκόταν στην παραλιακή πόλη του Πόντου Κοτύωρα, προς τιμήν των απεσταλμένων του βασιλιά της Παφλαγονίας Κορύλα ( η Παφλαγονία ήταν ορεινή περιοχή μεταξύ Βιθυνίας και Πόντου, οι
Παφλαγόνες ήσαν συγγενείς με τους
Θράκες και Φρύγες και θεωρούνται φρυγοθρακικό φύλλο. Πρώτη μνεία για τη χώρα αυτή έχουμε από τον Ομηρο (Ιλ.Β' 851 κ.ε) κατά τον οποίο ο βασιλιάς της,
Πυλαιμένης, ήταν σύμμαχος των Τρώων) στην οποία προσκάλεσαν, εκτός των απεσταλμένων, εκλεκτούς πολίτες των Κοτυώρων και της Σινώπης ,
πρώτοι χόρεψαν οι Θράκες, και συγκεκριμένα Πυρρίχιο. Αναφέρει συγκεκριμένα ο Ξενοφών:
(Πβ. Ξενοφώντα, Κύρου Άνάβασις, Βιβλίο Στ’, κεφ. 1, 5-6: «
Έπεί δε σπονδαί τε εγένοντο καί έπαιάνισαν, άνέστησαν πρώτον μεν Θράκες καί προς αύλόν ώρχήσαντο συν τοις όπλοις καί ήλλοντο υψηλά τε καί κούφως καί ταις μαχαίραις έχρώντο τέλος δε ό έτερος τον έτερον παίει, ως πάσιν έδόκει πεπληγέναι τον άνδρα ο δ’ έπεσεν τεχνικώς πως - Αφού και το συμπόσιο έγινε και έπαιξαν τον παιάνα, σηκώθηκαν πρώτα – πρώτα Θράκες και σύμφωνα με τη μουσική χόρεψαν ένοπλοι και αναπηδούσαν ψηλά και ανάλαφρα και τα μαχαίρια χρησιμοποιούσαν. Στο τέλος ένας από τους δύο, όπως πίστεψαν οι καλεσμένοι, χτύπησε θανατηφόρα τον άλλο. Ο οποίος έπεσε καταγής, μιμούμενος με πολλή πειστικότητα τον πεθαμένο»).
Η χρησιμοποίηση των μαχαιριών στον χορό παραπέμπει άμεσα στον ανάλογο ποντιακό
Χορό των Μαχαιριών η «
Tη μαχαιρί» ή «
Πιτσάκ οϊνί» που είναι η Τούρκικη ονομασία του χορού
[1] ,που χορεύεται από τους Πόντιους μέχρι και σήμερα, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.
Απομονωμένοι οι Πόντιοι από τις Ποντιακές Άλπεις και τα άλλα βουνά της Μικράς Ασίας, με τη Μαύρη Θάλασσα να τους ενώνει αλλά και να τους χωρίζει από τον υπόλοιπο Ελληνισμό, με έναν εχθρικό πάντοτε μουσουλμανικό περίγυρο, διατήρησαν για αιώνες τα αναγκαστικά τραχιά τους έθιμα, έτσι συνέχισαν να χορεύουν τον Πυρρίχιο, που τον έλεγαν και χορό
Σέρα, μάλλον από το όνομα του ποταμού που περνάει κοντά από τα Πλάτανα της Τραπεζούντας, γι αυτό και οι Πλατανίτες θεωρούνταν ως οι καλύτεροι χορευτές του χορού Σέρα. Σήμερα ο χορός Σέρα είναι ο πιο εντυπωσιακός ποντιακός χορός. Οι χορευτές του χορού Σέρα δεν πηδάνε ψηλά, όπως οι αρχαίοι Θράκες χορευτές, αλλά με χαρακτηριστικές κινήσεις, όπως οι αρχαίοι τους πρόγονοι, σαρκάζουν τον εχθρό και ταυτόχρονα προετοιμάζονται για τη μάχη, γιατί ο χορός αυτός στην αρχαιότητα αποτελούσε έναν τρόπο άσκησης των πολεμιστών.
Οι Θρακιώτες, αντίθετα, με τις πόρτες τους ανοιχτές στον υπόλοιπο ελληνισμό, με τη βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη να αποτελεί για αιώνες το κέντρο του τότε γνωστού κόσμου, επηρεάσθηκαν στα ήθη και έθιμα τους, ακόμη και από τους λαούς με τους οποίους συμβιούσαν, όπως ήταν οι ορθόδοξοι χριστιανοί Σλάβοι. Έτσι, οι χοροί τους έγιναν περισσότερο συρτοί, τους διακρίνει αισθητική λεπτότητα και ευπρέπεια, και βέβαια, δεν χοροπηδούν σήμερα τον πυρρίχιο, όπως οι αρχαίοι τους πρόγονοι, τους οποίους τόσο παραστατικά περιγράφει ο Ξενοφών.
Για πολλούς ο Χορός των Μαχαιριών
κλείνει τον Πυρρίχιο Χορό αφού τα δύο πιο δυνατά παλικάρια που έμεναν ακούραστα, συνέχιζαν με τον χορό αυτό, και τούτο ειναι επίσις απόλυτα δικαιολογημένο απο το γεγονός οτι οι αρχαίες πηγές περιγράφουν τον Πυρρίχειο όπως αναφέρουμε στην αρχή, ως ένοπλο στρατιωτικό χορό με φάσεις άμυνας και επίθεσης.
Οι δύο χορευτές (Πυρριχιστές) ξέφευγαν από τον κύκλο και συνέχιζαν με έναν χορό στον οποίο κρατούσαν μαχαίρια. Με τα οποία αυτοσχεδιάζουν, μιμούμενοι επίθεση και άμυνα. Το τέλος του χορού μας δίνει ζωντανή την εικόνα της μάχης.
Ο Χορός των Μαχαιριών βασίζει το ρυθμό του στον «πυρρίχιο πόδα». Ένα μουσικό μέτρο σύντομο, γι’ αυτό και σαν ρυθμός είναι έντονος και ζωηρός.
Όπως και τότε, έτσι και στον Πόντο, ο χορός χορευόταν από δυο χορευτές που κρατούσαν μαχαίρια, με κατάληξη τον εικονικό θάνατο του ενός.
Πολλές φορές σήμερα, σε παραλλαγή αυτού του Χορού των Μαχαιριών, στο τέλος ο εικονικός Θάνατος του ενός παραλείπεται και συμβολικά οι δύο χορευτές μετά την διαμάχη τους αγκαλιάζονται,
δίνοντας ένα μήνυμα συμφιλίωσης και αδελφοσύνης. Ίσως να είναι η καλύτερη παρέμβαση(με σημασία) στην παράδοση που έγινε ποτέ...
Στην κινηματογραφική σειρά εποχής του Μανούσου Μανουσάκη
ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΟΤΑΜΙ, στο ένατο επεισόδιο(25’ εως 28’) τα δυο αδέλφια(πρωταγωνιστές) Μιλτιάδης (Μίλτος,Ιωάννης Παπαζήσης) και Θεμιστοκλής(Θέμης, Αργύρης Πανταζάρας) χορεύουν το
Χορό των Μαχαιριών, και στο τέλος αγκαλιάζονται...
Εν πλώ, 16 Μάϊου 2020
Ιωάννης Ε.Τράτσης
Από διάφορες πηγές, με συντακτική διάρθρωση, παρεμβάσεις και σχόλια «εμού του ιδίου».
[1] Υπάρχει ανάλογος Τούρκικος «Χορός των Μαχαιριών", αλλά με ελεγχόμενη καταγωγή. Το
σίγουρο είναι οτι δεν τον δανειστήκαμε εμείς από τους Τούρκους, γιατί πολύ απλά ο Ελληνικός Πυρρίχιος Χορός έχει ρίζες τουλάχιστον Ομηρικές. Αν θεωρήσουμε χρονολογικά την έλευση του Χρίστου (Χριστιανισμός) σύγκαιρη με του Μωάμεθ (Μωαμεθανισμός) με ταυτόχρονη την εμφάνιση των πρώτων Τουρκικών φυλών στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου στην μ.χ. εποχή και αποδεχτούμε την «επίσημη» εκδοχή ότι τα Ομηρικά Έπη γραφτήκαν τον 8ο π.χ. αιώνα (πράγμα που αμφισβητείται από σοβαρούς επιστημονικούς κύκλους, που θέλουν τον Όμηρο σύγχρονο του Τρωικού Πολέμου, τον 12ο π.χ. αιώνα, βασιζόμενοι σε αρχαίες πηγές) τότε μιλούμε για ύπαρξη του Πυρρίχιου 800 με 1200 χρόνια τουλάχιστον πριν την γέννηση του Τουρκικού Έθνους...